004284 v.11

Doel

Zowel bij patiënten met slikproblemen of een sonde kunnen problemen optreden bij het toedienen van orale geneesmiddelen. Deze problemen kunnen zich uiten in het verstopt raken van de sonde of het niet geschikt zijn van de toedieningsvorm voor deze toepassing. In dit protocol wordt beschreven welke alternatieven mogelijk zijn bij problemen. Verder wordt aangegeven welke geneesmiddelen vermalen of opgelost mogen worden en wat vervolgens een goede manier van toedienen is.

Werkwijze

In dit protocol wordt een onderscheid gemaakt tussen patiënten met slikproblemen en patiënten met een sonde.

Vermeld altijd boven de deellijst via de knop ‘teksten’ in zamicom dat de medicatie mag worden vermalen en/of opgelost. Indien de patiënt een sonde heeft moet bij alle medicatie de toedienwijze worden aangepast naar ‘via sonde’.

Het is van belang dat altijd eerst wordt gekeken of het geneesmiddel dat de patiënt krijgt geschikt is voor toediening via de sonde of om vermalen te worden, of dat er een beter alternatief is. Onderstaande schema’s geven hiervoor een aantal stappen, die (eventueel in overleg met arts of ziekenhuisapotheek) doorlopen kunnen worden.

Stroomschema voor patienten met slikproblemen

Stroomschema voor patienten met een sonde

Op de GDS zakjes staat bij ieder geneesmiddel vermeld of het vermalen mag worden:
ØJ: Tablet mag vermalen worden (of capsule openen is toegestaan)
ØN: Tablet vermalen is NIET toegestaan (of capsule openen is NIET toegestaan)

Uitzonderingen

De volgende toedieningsvormen NOOIT oplossen of verpulveren

Tabletten/capsules met gereguleerde afgifte: deze geven de werkzame stof langzaam vrij gedurende een langere tijd. Vaak bevatten deze tabletten/capsules een hogere dosis, waardoor bij oplossen/verpulveren overdosering kan optreden. Niet altijd is in de naam van het geneesmiddel herkenbaar dat het een geneesmiddel met vertraagde afgifte betreft of dat dit maagsapresistent is.

Aanduidingen hiervoor:

• Retard (Diclofenac Retard)
• MGA (Oxycontin MGA)
• Met gereguleerde afgifte
• Durette (Promocard Durette)
• Long acting
• CR (Tambocor CR)
• Chrono (Depakine Chrono)
• Contin (MS Contin)
• XR (Efexor XR)
• OROS (Adalat OROS)
• ZOC (Selokeen ZOC)
• SR (Isoptin SR)
• HBS (Madopar HBS)
• MR (Sirdalud MR)
• XL (Cardura XL)
• Fero-gradumet
• OCAS (Omnic OCAS)
• Once Daily (Tramagetic Once Daily)
• Sustets (Diamox sustets)
• Verl. afg. (Verlengde afgifte)

• Tabletten/capsules die maagsapresistent zijn: de werkzame stof hierin wordt onwerkzaam door contact met maagzuur, en is daarom bedekt met een beschermende laag. Sommige stoffen worden ook bedekt met een coating omdat ze schade kunnen toebrengen aan de maag. Aanduidingen hiervoor: Enteric Coated, EC, Maagsapresistent, MSR.
• N.B. Bij patiënten met een duodenumsonde komt het geneesmiddel niet in aanraking met het maagzuur, waardoor maagsapresistente geneesmiddelen wel vermalen mogen worden.
  Voor toedieners in het ziekenhuis: In HiX staat achter elk geneesmiddel een link naar de website Oralia VTGM van de KNMP. Hir is aangegeven of een middel vermalen mag worden.
• Voor toedieners van zorginstellingen: op de website van de apotheek (www.apotheekwza.nl) kan je bij Geneesmiddelinformatie per geneesmiddel vinden of dit vermalen mag worden.
• Cytostatica en arbo stoffen mogen nooit verpulverd worden. Als dit problemen geeft, overleg dat met de apotheek.
• Cytostatica zijn herkenbaar aan de vermelding cytostatica op de deellijst of elektronisch toedienregistratie en een sticker op de verpakking. In HiX wordt dit bij de toedienregistratie aangeduid met het symbool
• Arbo stoffen zijn herkenbaar aan de vermelding arbo stof op deellijst of elektronisch toedienregistratie en een sticker ARBO STOF op de verpakking. Op de GDS zakjes staat bij het betreffende middel een ▲. In HiX wordt dit bij de toedienregistratie aangeduid met het symbool
• Meer informatie staat in de richtlijn Cytostatica stoffen WZA en de werkinstructie Toedienen van arbo stoffen.

N.B. Als er een breukstreep aanwezig is, mogen de tabletten wel gebroken worden. De aanwezigheid van een breukstreep betekent echter niet dat de tabletten verpulverd mogen worden.
Tabletten met “disper”, “brisper” e.d. in de naam mogen via de oplosmethode verwerkt worden.

Als je niet zeker weet of tabletten/capsules opgelost of verpulverd mogen worden, vraag dit dan eerst na bij de ziekenhuisapotheek.

Geef altijd (eventueel via de arts, afhankelijk van de afspraken binnen de instelling) door aan de ziekenhuisapotheek dat een patiënt zijn/haar geneesmiddelen via een sonde of vermalen door het voedsel krijgt. De apotheek kan dan de geneesmiddelen controleren op geschiktheid voor deze toedieningsweg.

Klaarmaken voor toediening

Slikproblemen

Wanneer gecontroleerd is dat medicatie opgelost en/of vermalen kan worden kan dit via onderstaande methodes. Let hierbij wel op dat er geen geneesmiddelpoeder achterblijft in de spuit, het maatbekertje of de tabletvermaler.

Sonde

Wanneer gecontroleerd is dat geneesmiddelen via de sonde kunnen worden toegediend kan dit via onderstaande methodes. Let hierbij wel op dat er geen geneesmiddelpoeder achterblijft in de spuit, het maatbekertje of de tabletvermaler.

Methodes

Algemene regels voor klaarmaken:

• Maak het geneesmiddel klaar vlak voor toediening.
• Was voor het klaarmaken de handen en droog ze af met een droge doek.
• Maak alle geneesmiddelen apart klaar en dien ze ook apart toe. Gebruik voor iedere toediening een aparte spuit.
• Zet de benodigde hulpmiddelen klaar op een schoon werkblad.
• Controleer of het geneesmiddel goed is opgelost en of al het geneesmiddel is toegediend.

N.B. Bij sommige tabletten lukt het ook na lang schudden niet om alles opgelost te krijgen. Dit hoeft geen probleem te zijn. Vaak is het juist de onwerkzame hulpstof die niet oplost. Het geneesmiddel kan dan gewoon toegediend worden.

Capsule of sachet openmaken:

Benodigde hulpmiddelen

• 2 plastic maatbekertjes van ten minste 25 ml
• Kunststof roerstaafje

Werkwijze

• Zet de benodigde hulpmiddelen klaar.
• Pak de juiste medicatie.
• Vul het ene plastic maatbekertje met ongeveer 20 ml water.
• Houd de capsule boven het andere maatbekertje en maak hem open door de twee helften ten opzichte van elkaar te draaien en voorzichtig uit elkaar te trekken. Moeilijk te openen capsules kunnen opengeknipt worden. Houd de capsule hiervoor rechtop en knip hem aan de bovenkant open. Schud de inhoud van een sachet even los en knip de bovenkant van het sachet af.
• Giet de inhoud van de capsule of de sachet in het andere plastic maatbekertje.
• Giet uit het ene plastic maatbekertje ongeveer 10 ml water bij het maatbekertje met de capsule-inhoud en roer met een roerstaafje.

Bruistablet of bruisgranulaat uiteen laten vallen in water:

Benodigde hulpmiddelen

• Plastic maatbekertje van ten minste 25 ml
• Wegwerpbeker
• Kunstof roerstaafje

Werkwijze

• Zet de benodigde hulpmiddelen klaar.
• Pak de juiste medicatie.
• Meet ongeveer 20 ml water af in een plastic maatbekertje.
• Giet het water in een wegwerpbeker.
• Breng de tablet over in de wegwerpbeker.
• Roer met een roerstaafje en laat -indien nodig- de tablet gedurende enkele minuten geheel uiteenvallen onder af en toe roeren. De oplossing mag nog wel koolzuur bevatten.

Tablet uiteen laten vallen in een spuit:

Benodigde hulpmiddelen

• Spuit van 50-60 ml met een passende afsluitdop
• 2 wegwerpbekers
• Tissue of gaasje
• handschoenen indien het een arbo stof, cytostaticum of sensibileserende stof is (na overleg met apotheek)

Werkwijze

• Zet de benodigde hulpmiddelen klaar.
• Pak de juiste medicatie.
• Vul een wegwerpbeker met handwarm water (ca. 35 °C).
• Neem een spuit van 50-60 ml en trek de zuiger uit de spuit.
• Trek handschoenen aan indien het een arbo stof, cytostaticum of sensibiliserende stof is.
• Breng de tablet, dragee, capsule of de inhoud van de capsule over in de spuit.
• Zet de zuiger weer terug op de spuit en druk hem door tot het volumestreepje van 10 ml.
• Breng de spuit in verticale stand in de wegwerpbeker met handwarm water.
• Zuig ongeveer 20 ml water op in de spuit, de zuiger staat nu bij het volumestreepje van 30 ml.
• Haal de spuit uit het water en richt de spuitmond direct naar boven. Hierdoor wordt voorkomen dat de spuit leegloopt.
• Plaats de afsluitdop op de spuitmond.
• Schud de spuit totdat het geneesmiddel uiteen gevallen is.
• Richt de spuitmond naar boven en verwijder de afsluitdop.
• Ontlucht de spuit door op de zuiger te duwen tot er ongeveer 2 ml lucht over is. De vloeistof begint dat pas onder het streepje van 2 ml. Voorkom daarbij sproeien door de uitmonding van de spuit af te dekken met een tissue of gaasje.

Tabletten fijnmaken met een tablettenvermaler (tabletcrusher) voor afdelingen in het WZA:

Benodigde hulpmiddelen

• Tablettenvermaler (tabletcrusher)
• 2 plastic maatbekertjes van ten minste 25 ml
• Kunstof roerstaafje

Werkwijze

• Zet de benodigde hulpmiddelen klaar.
• Pak de juiste medicatie.
• Vul één maatbekertje met water.
• Plaats het andere maatbekertje in de kunststofhouder.
• Plaats de roestvrijstalen stamper op de tablet(ten).
• Sluit het maatbekertje af met het deksel, dat aan de stamper zit.
• Maak de tablet(ten) fijn door de stamper rond te draaien.
• Voeg ongeveer 10 ml water toe aan het maatbekertje met de vermalen tablet(ten) en laat het verder uiteenvallen onder goed roeren.
• Reinig de tablettenvermaler na toedienen van het geneesmiddel met een warm sopje, spoel na met water en laat drogen (geen zichtbaar poeder meer).

LET OP: Er mogen geen zichtbare deeltjes of vliesjes in de vloeistof aanwezig blijven! Kies dan een andere passende methode.

Tabletten fijnmaken met een tablettenvermaler (Pill Aid/tool) voor externe instellingen:

Benodigde hulpmiddelen

• Tablettenvermaler (Pill Aid/tool)
• Wegwerpbeker of sputumbeker
• Kunstof roerstaafje

Werkwijze

• Zet de benodigde hulpmiddelen klaar.
• Pak de juiste medicatie.
• Maal de tablet(ten) in de plastic cup van de Pill Aid/tool fijn door het bovenste deel op de cup te draaien.
• Voeg ongeveer 10 ml water toe aan de vermalen tablet(ten) en laat het verder uiteenvallen.
• Breng de vloeistof over in een wegwerpbeker of sputumbeker en meng met het roerstaafje.
• Reinig de tablettenvermaler na toedienen van het geneesmiddel met een warm sopje, spoel na met water en laat drogen (geen zichtbaar poeder meer).

LET OP: Er mogen geen zichtbare deeltjes of vliesjes in de vloeistof aanwezig blijven! Kies dan een andere passende methode.

Tabletten fijnmaken met een elektrische tablettenvermaler (Severo 3.0) voor externe instellingen:

Benodigde hulpmiddelen

• Elektrische tablettenvermaler (Severo 3.0)
• SeveroCup (en eventueel SeveroRondels)
• Wegwerpbeker of sputumbeker
• Kunstof roerstaafje

Werkwijze

• Zet de benodigde hulpmiddelen klaar.
• Pak de juiste medicatie.
• Plaats de tablet(ten) in de SeveroCup. Vul de cup maximaal tot de onderste lijn. Leg hier eventueel een SeveroRondel in het midden bovenop.
• Plaats de metalen maalkop er boven op en druk deze in de cup.
• Ontgrendel het deksel van de Severo en plaats de SeveroCup met de tablet(ten) op het maalplateau.
• Indien de Severo is ingeschakeld, begint deze te vermalen zodra de deksel wordt gesloten (pas eventueel wat druk toe). De led-indicator van de aan/uit-schakelaar licht WIT op tijdens het maalproces en wordt GROEN wanneer het maalproces succesvol is voltooid.
• Indien de vermalen tablet(ten) niet fijn genoeg is, druk dan nogmaals kort op de aan/uit-schakelaar.
• Pak na het vermalen de SeveroCup met de maalkop van het maalplateau.
• Neem de maalkop uit de cup. Houdt eventueel met 1 vinger de SeveroRondel op zijn plaats. Pak de SeveroRondel uit de cup, controleer op eventuele beschadigingen en tik eventuele resterende medicatie van de Rondel af. Gooi de SeveroRondel weg! Indien er geen SeveroRondel gebruikt is moet de eventuele resterende medicatie van de maalkop getikt worden met bijvoorbeeld een metalen vork.
• Voeg ongeveer 10 ml water toe aan de SeveroCup met de vermalen tablet(ten) en laat het verder uiteenvallen onder goed roeren.
• Reinig de Severo na toedienen van het geneesmiddel met een licht vochtig alcohol doekje en wrijf de maalkop grondig schoon. Het gebruik van SeveroRondels is aanbevolen, omdat het voorkomt dat de maalkop in aanraking komt met de medicatie. Daardoor is het gemakkelijker om de Severo te reinigen en maakt het de kans op kruisbesmetting kleiner.
• Zichtbare vervuiling van de Severo kan worden verwijderd met een vochtige doek en indien nodig een schoonmaakmiddel. Het maalplateau kan eenvoudig uit de Severo worden gehaald en dient regelmatig gereinigd te worden met een afwasborstel, water en wat afwasmiddel. Zorg dat de maalkop en het maalplateau schoon en droog zijn voor het gebruik.

LET OP: Er mogen geen zichtbare deeltjes of vliesjes in de vloeistof aanwezig blijven! Kies dan een andere passende methode.

Tabletten fijnmaken met een elektrische tablettenvermaler (Powdercrush) voor externe instellingen:

Benodigde hulpmiddelen

• Elektrische tablettenvermaler (Powdercrush)
• Gesloten ATC zakje met medicatie die vermalen mag worden of Powdercrush zakjes
• Wegwerpbeker of sputumbeker
• Kunstof roerstaafje

Werkwijze

• Zet de benodigde hulpmiddelen klaar.
• Pak de juiste medicatie.

LET OP: Indien er verschillende tabletten / capsules in het ATC zakje zitten, moet van te voren vastgesteld worden dat alle medicatie geschikt is om te vermalen! Afhankelijk van hun grootte en weerstand kunnen 3 tot 4 tabletten tegelijk worden verpulverd. Indien het ATC zakje niet gebruikt kan worden, kunnen de tabletten die wel vermalen mogen worden in een Powdercrush zakje vermalen worden.

• Doe de medicatie in het plastic Powdercrush zakje en zorg ervoor dat het zakje zo plat mogelijk blijft. Houd nog minimaal 2,5 cm vrij tussen de tabletten en de opening aan de bovenzijde van het zakje. Vouw dan de bovenzijde van het zakje dicht om te voorkomen dat er poeder uit stuift. Indien het ATC zakje gebruikt wordt kan deze stap overgeslagen worden.
• Houd het zakje met de medicatie in de powdercrush en druk met de andere hand op de knop aan de bovenzijde. Steek vooral geen vingers in de machine!
• Druk de knop 4 tot 5 seconden in. Als de Powdercrush bezig is knippert het groene LED-lampje ‘In Use’. Iets langer ingedrukt houden voor een zeer fijn poeder of als er meerdere tabletten tegelijk worden verpulverd. Druk niet op deze knop als er geen medicatie in het apparaat geplaatst zijn!
• Breng het poeder over in een wegwerpbeker of sputumbeker, voeg wat water toe en meng met het roerstaafje.

LET OP: Er mogen geen zichtbare deeltjes of vliesjes in de vloeistof aanwezig blijven! Kies dan een andere passende methode.

Vloeibare orale geneesmiddelen eventueel verdunnen

Verdun dikvloeibare geneesmiddelen om verstoppen van de sonde te voorkomen.

Benodigde hulpmiddelen

• Plastic maatbekertje van ten minste 25 ml
• Wegwerpbeker
• Kunstof roerstaafje

Werkwijze

• Zet de benodigde hulpmiddelen klaar.
• Pak de juiste medicatie.
• Meet de benodigde hoeveelheid dikvloeibaar geneesmiddel af in een plastic maatbekertje.
• Breng de hoeveelheid dikvloeibaar geneesmiddel over in een wegwerpbeker.
• Meet een gelijke hoeveelheid vers kraanwater af in hetzelfde plastic maatbekertje waarmee het dikvloeibare geneesmiddel is afgemeten.
• Roer goed om zodat het restant dikvloeibaar geneesmiddel zich met het water mengt.
• Voeg dit mengsel toe an de dikvloeibare inhoud van de wegwerpbeker en meng met het roerstaafje.

Methodes protonpompremmers

Voor de protonpompremmers geldt dat er verschillende mogelijkheden zijn, afhankelijk van de dikte van de binnenkant van de sonde. Bij slikproblemen kunnen bijvoorbeeld de omeprazol capsules opengemaakt worden (korrels niet vermalen!) of Nexium tabletten worden opgelost.

In onderstaande tabel staat welke protonpompremmer de voorkeur heeft bij slikproblemen en bij een sonde


Slikproblemen	Sonde
1. Omeprazol 20 mg / 40 mg capsules (capsule mag open, korrels heel laten)	1. Nexium (esomeprazol) 10 mg sachets
2. Losec MUPS 10 mg / 20 mg / 40 mg tabletten	2. Nexium (esomeprazol) 20 mg / 40 mg MSR tabletten
3. Nexium (esomeprazol) 10 mg sachets	3. Pantoprazol 40 mg poeder voor injectie
4. Nexium (esomeprazol) 20 mg / 40 mg MSR tabletten	4. Omeprazol 20 mg / 40 mg capsules (indien korrels de sonde niet verstoppen)
5. Lansoprazol 15 mg / 30 mg capsules (bestellen)	5. Pantoprazol 20 mg / 40 mg MSR tabletten
	6. Losec MUPS 10 mg / 20 mg / 40 mg tabletten

Pantoprazol 40 mg is equivalent aan omeprazol / esomeprazol 20 mg.

Nexium (esomeprazol) 10 mg sachets poeder:

Slikproblemen:
De korrels mogen niet fijngemalen worden, maar moeten uiteen laten vallen in water. Bij fijnmaken verliest het geneesmiddel zijn werkzaamheid door direct contact met maagzuur. Het poeder in de sachets bevat verdikkingsmiddelen. Gebruik de voorgeschreven hoeveelheid water, zodat de vloeistof de juiste dikte krijgt. Vloeistoffen anders dan water (ook water met koolzuur) mogen niet gebruikt worden, omdat de maagsapresistente coating rondom de korrels hiermee worden opgelost. De ontstane suspensie moet binnen 30 minuten toegediend worden.

Sonde:
Bij toediening via de sonde is de kans op verstopping van de sonde minimaal indien onderstaande instructies worden opgevolgd. De korrels mogen niet fijngemalen worden, maar moeten uiteen laten vallen in water. Bij fijnmaken verliest het geneesmiddel zijn werkzaamheid door direct contact met maagzuur. Het poeder in de sachets bevat verdikkingsmiddelen. Gebruik de voorgeschreven hoeveelheid water, zodat de vloeistof de juiste dikte krijgt. Vloeistoffen anders dan water (ook water met koolzuur) mogen niet gebruikt worden, omdat de maagsapresistente coating rondom de korrels hiermee worden opgelost.

Benodigdheden:

• Wegwerpbeker
• Kraanwater
• Roerstaafje
• Spuit van 50-60 ml die op het bijspuitpunt van de sonde past met passende afsluitdop

Werkwijze:

• Voor een dosis van 10 mg: Leeg de inhoud van een 10 mg sachet in 15 ml water.
• Voor een dosis van 20 mg: Leeg de inhoud van twee 10 mg sachets in 30 ml water.
• Voer het mengsel met het roerstaafje.
• Laat het mengsel een paar minuten staan om in te dikken.
• Roer het mengsel opnieuw.
• Zuig het mengsel op in een spuit.
• Dien het mengsel binnen 30 minuten na oplossen toe (via de sonde).
• Vul de spuit opnieuw met 15 ml water (voor een dosis van 10 mg) of met 30 ml water (voor een dosis van 20 mg).
• Schud de spuit en spoel de sonde na in verband met achtergebleven suspensie.

Nexium (esomeprazol) 20 mg / 40 mg MSR tabletten:

Slikproblemen:
De tablet mag doormidden gebroken, maar niet fijngemaakt worden. Bij fijnmaken verliest het geneesmiddel zijn werkzaamheid door direct contact met het maagzuur. De tabletten mogen wel uiteen laten gevallen in water. De korrels niet kauwen of fijnmaken. Vloeistoffen anders dan water (ook water met koolzuur) mogen niet gebruikt worden, omdat de maagsapresistente coating rondom de korrels hiermee worden opgelost. De ontstane suspensie binnen 30 minuten toedienen. Indien de suspensie met voedsel wordt, moet dit licht zuur zijn. Volle yoghurt wordt hiervoor aanbevolen.

Sonde:
Vloeistoffen anders dan water (ook water met koolzuur) mogen niet gebruikt worden, omdat de maagsapresistente coating rondom de korrels hiermee worden opgelost. Door onderstaande instructies op te volgens is de kans op verstopping van de sonde minimaal.

Benodigdheden:

• Wegwerpbeker
• Kraanwater
• Roerstaafje
• Spuit van 50-60 ml die op het bijspuitpunt van de sonde past met passende afsluitdop

Werkwijze:

• Breng de tablet over in de spuit (zie ‘Tablet uiteen laten vallen in een spuit’) en vul de spuit met ongeveer 25 ml water en ongeveer 5 ml lucht. Voor sommige sondes is het nodig om in 50 ml water uit een te laten vallen om te voorkomen dat de korrels gaan samenklonteren in de sonde.
• Schud om de tablet te dispergeren onmiddellijk de spuit gedurende ongeveer 2 minuten.
• Houd de spuit met de punt naar boven en check of de korrels niet in de punt zijn gaan samenklonteren.
• De ontstane suspensie binnen 30 minuten toedienen.
• Maak de spuit vast aan de sonde terwijl de spuit in bovenstaande positie wordt gehouden.
• Schud de spuit en houd haar met de punt naar beneden. Spuit direct 5-10 ml in de sonde. Keer na inspuiten de spuit om en schud (de spuit moet weer met de punt omhoog gehouden worden om samenklontering in de punt te voorkomen).
• Draai de spuit met de punt naar beneden en spuit direct een volgende 5-10 ml in de sonde. Herhaal deze procedure totdat de spuit leeg is.
• Indien er nog een restje van de tablet in de spuit is achtergebleven, spoel dan de spuit na door de spuit te vullen met 25 ml water en 5 ml lucht. Herhaal vanaf stap 6. (Voor sommige sondes is 50 ml water nodig.)

Pantoprazol 40 mg poeder voor injectie:

Slikproblemen:
Pantoprazol poeder voor injectie is niet geschikt om bij slikproblemen toe te dienen. Kies in overleg met arts en apotheker voor een alternatief.

Sonde:
Bij een maagsonde moet voor en na de toediening via de sonde natriumwaterstofcarbonaatoplossing worden gegeven, waardoor de pH van de maag wordt gebufferd. Bij toediening via een duodenum- of jejunumsonde is bufferen met natriumwaterstofcabonaatoplossing niet nodig.

Benodigdheden:

• 10 ml spuit met naald
• Kraanwater
• Bij maagsonde: 100 ml Natriumwaterstofcarbonaat 1,4%

Werkwijze:

• Geef bij een maagsonde voor toediening van de Pantoprazol 50 ml Natriumwaterstofcarbonaat 1,4% om de pH van de maag te bufferen.
• Zuig 10 ml water op met de spuit.
• Spuit ongeveer 4 ml van het water bij het infuuspoeder. Houd de spuit en de flacon horizontaal en draai de flacon rond terwijl je de vloeistof er bij spuit.
• Controleer of alles is opgelost.
• Zuig de oplossing terug in de spuit (zuig eventueel eerst wat lucht uit de injectieflacon en spuit die weer terug in de flacon om het opzuigen gemakkelijker te maken).
• Haal de naald van de spuit af en dien de Pantoprazol toe via de sonde (binnen 40 minuten).
• Geef bij een maagsonde na toediening van de Pantoprazol 50 ml Natriumwaterstofcarbonaat 1,4% om de pH van de maag te bufferen.

Omeprazol 20 mg / 40 mg capsules:

Slikproblemen:
De korrels in de omeprazol capsules hebben een maagsapresistente coating. Het is daarom belangrijk om de korrels heel te laten, anders verliest het geneesmiddel zijn werking door contact met maagzuur. Inhoud van de capsule mengen met voedsel (appelmoes of yoghurt) of vloeistof (water, vruchtensap of karnemelk). Vóór het drinken goed roeren, daarna met een half glas water spoelen en dit leeg drinken. Geen melk, koolzuurhoudende of warme dranken gebruiken, hierdoor lost de maagsapresistente coating op. Binnen 30 minuten innemen.

Sonde:
Korrels heel laten. De korrels kunnen dunne sondes verstoppen. Ook bij grotere sondes is er kans op verstopping.

Benodigdheden:

• 2 plastic maatbekertjes van ten minste 25 ml
• Kunststof roerstaafje

Werkwijze:

• Zie ‘Capsule of sachet openmaken’.
• Korrels heel laten.
• De ontstane suspensie binnen 30 minuten toedienen.

Pantoprazol 20 mg / 40 mg tabletten:

Slikproblemen:
Pantoprazol tabletten zijn niet geschikt om bij slikproblemen toe te dienen. Kies in overleg met arts en apotheker voor een alternatief.

Sonde:
Bij een maagsonde moet voor en na de toediening moet via de sonde natriumwaterstofcarbonaatoplossing worden gegeven, waardoor de pH van de maag wordt gebufferd. Bij toediening via een duodenum- of jejunumsonde is oplossen in en spoelen met Natriumwaterstofcarbonaat niet nodig.

Benodigdheden:

• Tablettenvermaler
• Natriumwaterstofcarbonaat 1,4%

Werkwijze:

• Maal de tablet fijn zoals beschreven staat bij ‘Tabletten fijnmalen met een tablettenvermaler’.
• Los de fijngemalen tablet (40 mg) op in 50 ml Natriumwaterstofcarbonaat 1,4%.
• Spoel de sonde voor toediening met 100 ml Natriumwaterstofcarbonaat 1,4%.
• Dien de opgeloste tablet toe via de sonde.
• Spoel de sonde na toediening met 100 ml Natriumwaterstofcarbonaat 1,4%.

Losec MUPS 10 mg / 20 mg / 40 mg tabletten:

Slikproblemen:
De Losec MUPS tabletten uiteen laten vallen in water of een lichtzure vloeistof, bijvoorbeeld vruchtensap of yoghurt. De oplossing moet binnen 30 minuten toegediend worden. De tablet kan ook in een beetje water op een eetlepel uiteenvallen en daarna met yoghurt of appelmoes worden ingenomen.

Sonde:
Er moet een verdikkingsmiddel toegevoegd worden aan de in water uiteengevallen MUPS tablet om stapeling van de micropellets en verstopping van de sonde te voorkomen. Sirupus simplex FNA en volle yoghurt zijn hiervoor zeer geschikt. Om de maagzuurresistente coating intact te houden is een pH lager dan 5 (licht zuur) nodig. Met sirupus simplex FNA of volle yoghurt is de pH lager dan 5. Sondevoeding is NIET geschikt om een Losec MUPS tablet in op te lossen. Sondevoeding kent diverse samenstellingen, waardoor het uiteindelijke effect niet voorspelbaar is. Het bereiden van de suspensie moet vlak voor gebruik gebeuren. Binnen 30 minuten na bereiden moet de suspensie (na omschudden) worden toegediend.

Benodigdheden:

• Wegwerpbeker
• Kraanwater
• Roerstaafje
• Spuit van 50-60 ml die op het bijspuitpunt van de sonde past met passende afsluitdop
• 15 ml Sirupus simplex FNA of 5 ml volle yoghurt

Werkwijze:

• Breng de tablet over in de spuit (zie ‘Tablet uiteen laten vallen in een spuit’) en vul de spuit met ongeveer 5 ml lucht en 5 ml water.
• Leg de spuit plat zodat de tablet in het water ligt. Laat het geheel 2 minuten liggen.
• Houd de spuit rechtop met de punt naar boven. Controleer, na omzwenken, of er geen grote deeltjes aanwezig zijn (er horen alleen kleine korreltjes zichtbaar te zijn).
• Voeg 15 ml Sirupus simplex FNA of 5 ml volle yoghurt toe aan de spuit en zwenk de spuit met de punt naar boven totdat de suspensie homogeen is.
• Dien de ontstane suspensie in één keer (binnen 15 seconden) toe via de sonde door lichte druk uit te oefenen.
• Spoel de spuit met 10 ml water na en dien deze oplossing door de sonde toe.
• Controleer of de spuit en de sonde schoon zijn. Indien niet, herhaal vanaf stap 6.

Lansoprazol MSR 15 mg / 30 mg capsules

Lansoprazol capsules zijn niet op voorraad in de apotheek, maar moeten (indien nodig) besteld worden.

Slikproblemen:
De capsules mogen worden geopend, maar de korrels moeten heel blijven. De korreltjes kunnen vermengd worden met een kleine hoeveelheid water of appel- of tomatensap. Ook kunnen de korreltjes op een kleine hoeveelheid zacht voedsel (bijvoorbeeld yoghurt of appelmoes) gestrooid worden om de toediening te vergemakkelijken.

Sonde:
De capsules mogen geopend worden, maar de korrels moeten heel blijven. De korrels kunnen vermengd worden met 40 ml appelsap of water voor het toedienen via de sonde. De korrels kunnen dunne sondes verstoppen, ook bij grotere sondes is er kans op verstopping.

Toedienen

Slikproblemen:

• Om de slechte smaak van sommige geneesmiddelen te maskeren kan soms wat limonade siroop of voedsel gemengd worden met het geneesmiddel. Vraag dit wel eerst na bij de ziekenhuisapotheek, het is niet bij alle geneesmiddelen toegestaan.
• Kijk na het innemen of er nog restanten poeder in de spuit of het maatbekertje zijn achtergebleven. Zo ja, breng nog eens ongeveer 10 ml water in de spuit of in het bekertje en meng weer. De vloeistof nogmaals laten innemen.
• Controleer goed of al het geneesmiddel wordt ingenomen als het door voedsel gemengd is. Meng eventueel alleen geneesmiddel door de eerste hap(pen) om er zeker van te zijn dat alles wordt ingenomen.

Sonde:

Overleg bij arbo stoffen altijd per middel overleggen met de dienstdoende apotheker of het verantwoord is om deze methode te gebruiken.
Benodigde hulpmiddelen:

• Spuit van 50-60 ml die op het bijspuitpunt van de sonde past
• Afsluitdopje rood 449510/1
• Wegwerpbeker

Werkwijze:

• Vul de wegwerbeker met (kraan)water.
• Stop de voeding bij continue en intermitterende sondevoeding. Sluit hiertoe de open/dichtklem af, zet de enterale voedingspomp stop of zet de pomp in de “hold”-stand.
• Monteer zo nodig een spuittussenstukje om de spuit aan te sluiten op de voedingssonde of op de medicatiepoort aan het Y-bijspuitpunt aan het toedieningssysteem.
• Als er geen aparte medicatiepoort (Y-bijspuitpunt) is, koppel dan het toedieningssysteem af van de sonde.
• Zuig 20 ml (kraan)water op uit de wegwerpbeker in een schone spuit en spuit de voedingssonde door.
• Indien capsule/sachet opengemaakt is in een maatbekertje: Zuig direct na het oplossen de vloeistof op in een spuit en plaats een afsluitdopje op de spuit. Kijk of er geneesmiddelresten in het maatbekertje zijn achtergebleven. Zo ja, giet nog eens ongeveer 10 ml water in het maatbekertje en roer nogmaals. Zuig direct daarna de vloeistof op met dezelfde spuit herplaats de afsluitdop.
• Zwenk de spuit met het geneesmiddel.
• Verwijder de afsluitdop en dien het geneesmiddel toe via de medicatiepoort of rechtstreeks in de sonde.
• Zo nodig moet de spuit enkele malen gezwenkt worden tijdens het toedienen als de stof in de spuit uitzakt.
• Controleer of alle geneesmiddel uit de spuit is verdwenen.
• Zuig, indien de spuit nog geneesmiddelresten bevat, nogmaals ongeveer 20-30 ml (kraan)water op in de spuit en sluit deze af met het afsluitdopje.
• Zwenk de spuit voorzichtig om en geef de geneesmiddelresten de tijd om uiteen te kunnen vallen.
• Verwijder de afsluitdop en dien de inhoud toe.
• Spuit na de toediening de voedingssonde nogmaals door met 20-30 ml (kraan)water.
• Dien de geneesmiddelen één voor één toe. Indien er meerdere geneesmiddelen worden toegediend, herhaal de handelingen vanaf stap 5.
• Herstart de voeding door de open/dichtklem op de lijn te openen of de voedingspomp te starten.
• Ruim de gebruikte hulpmiddelen op en was de handen opnieuw.

Afhandeling afwijkingen

Overleg met de ziekenhuisapotheek.

Referenties

Productzorg, oralia VTGM op kennisbank KNMP
Ziekenhuisapotheek Midden-Brabant – Twee Steden Ziekenhuis – Tilburg, Werkinstructie: Toedienen van orale medicatie via sonde
Ziekenhuisapotheek Isala Klinieken Zwolle, Handboek Enteralia, tweede druk
Ziekenhuisapotheek VU Medisch Centrum, professionals, geneesmiddel en sonde, http://www.vumc.nl/apotheek/professionals/sonde/index.html, geraadpleegd op 13-01-2006
Ziekenhuisapotheek Erasmus MC, handboek Oralia, 2005
Wensel, M. Administration of proton pump inhibitors in patients requiring enteral nutrition. Pharmacy and Therapeutics. 34(3). 2009. 143-160.
MUPS per sonde – website AstraZeneca